Криптовалюта бозори минглаб рақамли монеталар билан тўлдирилган, лекин энг талабга жавоб берадиган ва қиммати бўлгани биткоин. Дунёдаги биринчи криптовалюта марказлашмаганлик ва хавфсизлик принципларига асосланган бўлиб, улар майнинг жараёни орқали таъминланади. Майнинг — бу ресурсни сарф қилувчи жараён бўлиб, унда кучли ҳисоблаш қурилмалари ва мураккаб алгоритмлар иштирок этади.
Майнингнинг таърифи ва принциплари
Асосий мавзуга ўтишдан олдин, блокчейн нима эканлигини тушуниш керак. Блокчейн — бу Bitcoin тармоғининг ички операциялари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган алоҳида блоклардан ташкил топган децентрализацияланган тармоқ. Уларда бир-бирига хронологик тартибда жойлашган. Ҳар бир блок олдинги блокнинг қайдини ўз ичига олади. Ана шу сабабли занжирга ҳар қандай ўзгартириш киритиш имкони йўқ — бу ҳолда уни бошидан қайта ёзиш керак бўлади.
Майнинг — бу блокчейннинг ишлашини қўллаб-қувватлаш ва PoW (инглисча: «Proof of Work» — ишни бажаришни исботлаш) алгоритмига асосланган тармоқларда янги monedas добыча жараёни. Bitcoin — марказлашмаган блокчейн тармоғи, демак у қандайдир бошқарув органига бўйсуниб қолмайди. Трансакцияларни блокларга ишлов бериш, текшириш ва қўшиш учун нодлар ёки майнерлар (минералар деб аталади).
Майнернинг вазифалари қуйидагилардан иборат:
- Транзакцияларни блокчейн тизиқа киритиш орқали ўтказиш. Ҳар бир янги шаклланган блок учун майнингчи биткойн шаклида мукофот олади. Шунингдек, у металлларни иккита хисоб ваҳимунидан сақлаш учун жавобгардир;
- Тармоқнинг децентрализован хусусиятини сақлаш. Биткойн тармоғининг барча нодалари блокчейн блоклари ҳақидаги қайдларни сақлайди, бу эса уларни сохталаштириш имкониятини йўққа чиқаради. Зарур бўлганда ҳар бир операцияни текшириш мумкин;
- Янги биткоинларни ишлаб чиқиш. Ҳозирда майнинг янги пулларни айланишга қўшишнинг ягона мавжуд усулидир.
Транзакцияларни текшириш ва улар ҳақидаги маълумотларни блокка қўшиш учун, майнерлар муваффақиятли ҳисоблаш ускуналари орқали қийин вазифани ҳал қиладилар. Унга хеш-функциясини тўғрилаш деб аталади.
Ҳеш-функция маълумотларниларини кўламидан мустақил равишда стандартлаштирилган бит майдонидагадек ўзгартириб беради. Маълумотнинг асоси ҳеш заголовкини топиш – бу 64 белгидан иборат рақам бўлиб, у аввалги блок ва унинг ичига киритилган транзакциялар ҳақидаги маълумотларни кодлаб беради. Ҳеш заголовки математик мисол сифатида ечилади. Излаш шунчаки имкониятлар комбинациясини текширишда, тўғри жавоб топилгунча давом этади.
Майнер, бу рақамни топган ва блокчейн ёзувига янги блок қўшган ҳамда, тақдирланади. Бу ўз навбатида, Bitcoin тармоғини фаолият юритишини қўллаб-қувватлаш учун фойдаланувчиларни рағбатлантиради.
Шанжарлаш учун ускуналар
Бошида биткойн майнингини оддий компьютерлар орқали марказий процессор (CPU) иши орқали амалга ошириш мумкин эди. Вақт ўтиши билан ҳисоблаш қуватлари талаблари ошди. Майнерлар график процессорлар (GPU) га мурожаат қила бошладилар, улар эса самаралироқ эди.
Бугунги кунда биткоин майнингини асосан махсуслаштирилган кучли қурилмалар — ASIC (Дастурга мос интеграл схемалар) орқали амалга оширилади, улар хэшлаш операцияларини бажариш учун ишлаб чиқилган. Бошқа усуллар ҳозирда кам самарали.
Майнинг-пуллари
Юқори мураккабликда биткоин майнинг қилиш туфайли якка майнерларга катта майнинг фермалари билан рақобатлашиш ҳар қачонгидан ҳам қийинлашаётир. Натижада, кўплаб майнерлар пулларга бирлашади. Пул — бу майнерлар гуруҳи бўлиб, улар ўз компьютер ҳисоблаш кучларини бирлаштиришади, блок топиш эҳтимолини ошириш мақсадида. Олинган мукофот пул аъзолари орасида уларнинг умумий хэшрейтдаги ҳиссасига мувофиқ муносабатда бўлинади.
Кунлик қазиб олинган биткойнлар сони
Ҳар бир блокчейн-тор Bitcoin'да ўртача 1000 дан 4000 гача транзакциялар мавжуд. Ўртача транзакция ҳажми тахминан 226 байтни ташкил қилади, блокнинг ҳажми эса 1 мегабайт билан чекланган. Янги блок блокчейнга taxminan ҳар 10 дақиқада қўшилади, за бу миқдорда мукофот берилган — ҳозирда у 3,125 BTC'ни ташкил этади. Ўртача ҳар куни тўпламга тахминан 144 блок қўшилади, демак кунлик равишда айланишга тахминан 450 BTC чиқарилади.
Бу билан биргаликда, майнерларга ҳар бир транзакцияни ишлаш учун кичик миқдорда BTC берилади. Комиссия миқдори транзакцияларнинг мураккаблигига боғлиқ: у қанчалик мураккаб бўлса, шунчалик кўпроқ пул топиш мумкин.
Биткоин майнинги келажаги
Цифрови валюта ишлаб чиқариш мураккаблиги ошиб бормоқда, награда эса ҳар бир халвинг билан камаяпти. «Уйда» майнинг даври тугади. Эҳтимол, келажакда алоҳида шавқатдорлар учун янги консенсус усуллари ишлаб чиқилади ёки протоколда ўзгаришлар йўлга қўйилади, бу жараённи осон ва экологияга мос қилиш қобилиятига эга бўлади.
Ҳозирги кунда бир неча видеокарталарни сотиб олиш етарли эмас, балки қиммат асиклар ўртача бир йил ичида бир неча минг доллардан минимал инвестициялар билан ўзини оқлайди. Лекин бу майнинг ўтмишга кетяпти дегани эмас. Бу ҳали ҳам Bitcoin блокчейн тармоғини барқарор ва хавфсиз ишлашини таъминловчи энг муҳим қисмларидан бири.
Узоқ муддатли перспективада биткойн етказиб бериш бошқа кўп сонли рақамли пулларнинг майнингидан кўра ишончли ва фойдали деп ҳисобланади. ТАналитиклар баҳолашига кўра, биткойн яна камида ўн йил қурилишни талаб этади, шунинг учун майнерларнинг меҳнати янада мукофотланади.